همبستگی اجتماعی در نگاه اسلام /10 ------------------------------------------- #شفیعی_مطهر ------------------------------------------------ 5. نقش (محبت) در همبستگي اجتماعي ------------------------------------------ فارابي بر اين باور است كه احساس به ‌عنوان عامل پيوند اجتماعي نقش اثر‌گذاري دارد و اين احساس، حاصل روابط و تعاملات اجتماعي بر مبناي باور‌ها، ارزش‌ها و هنجارهاي مشترك اجتماعي است. وي بر عامل پديد‌آورنده وفاق اجتماعي، محبت و عامل ثبات و پايداري آن و عدالت تأكيد مي‌كند. فارابي معتقد است محبت گاهي به طبع است، همانند محبت والدين به فرزند و گاهي به اراده است. منشأ محبت ارادي به امور ارادي است. اين امور عبارتند از: اشتراك در فضيلت و دست‌يابي به منفعت و لذت. برخي دانشمندان اسلامي معتقدند كه در جامعه آرماني، محبت در درجه اول با اشتراك در فضيلت حاصل مي‏ شود و اشتراك در فضيلت، نتيجه باورها و اعمال مشترك است، ولي باورهاي مشترك كه سزاوار است مردم در آن اشتراك داشته باشند، سه بخش است: الف) اشتراك در مبدأ؛ ب) اشتراك در منتهي؛‏ ج) اشتراك عقيده در بين مبدأ و منتهي‏. «اشتراك عقيده در مبدأ، اشتراك در امر باري‌تعالي‏ است و اشتراك عقيده در منتهي، اتفاق نظر در ارتباط با سعادت انسان است و اشتراك عقيده ميان مبدأ و منتهي، اشتراك عقيده درباره افعالي است كه به ‌واسطه آن ها خوش‌بختي انسان به‌ دست آيد. چنانچه اهل مدينه فاضله، در اين انديشه‏ ها هم‌‌نظر باشند و اين اتفاق نظر با افعالي كه به واسطه آن ها سعادت به ‌دست مي‌‌آيد، تكميل شود، محبت پديد خواهد آمد. از سوي ديگر، چون مردم در كنار يكديگر زندگي مي‏ كنند، برخي كه نيازمند ديگران‌ هستند، به يكديگر سود مي‏ رسانند. محبت ناشي از منفعت هم به ‌دست خواهد آمد. آنان به‌ دنبال اشتراك در فضيلت و بذل نفعي كه به يكديگر مي‏ رسانند، طبعاً از يكديگر لذت مي‏ برند و در پي آن محبت نيز حاصل مي‏ شود». (ابونصر فارابي، 1986 م: 70 و71). خواجه نصيرالدين طوسي در كتاب اخلاق ناصري مي‌نويسد: چون ايشان را بالطبع متوجه كمال آفريده اند، پس بالطبع مشتاق آن تألف باشد و اشتياق به تألف محبت بود. (نصيرالدين طوسي، 1362 : 258) به ‌طور كلي، احساسات و عواطف، عاملي براي ايجاد همبستگي اجتماعي به‌ شمار مي‌رود و عواطف در جامعه اسلامي، محصول پيوند متقابل اعضاي جامعه در سايه ايمان و اعتقاد به خدا و عمل به دستور‌ها و قوانين ديني است. ( مصباح يزدي، 1378: 94.) بنابراين، مي‌توان ادعا كرد كه محبت، مهم‌ترين عامل براي ايجاد بستر همبستگي اجتماعي است. آياتي در قرآن وجود دارد كه به اين نظريه اشاره دارد. براي نمونه در قرآن مي‌خوانيم: وَ أَلّفَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ ـ لَوْ أَنْفَقْتَ ما فِي اْلأَرْضِ جَميعًا ما أَلّفْتَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ وَ لكِنّ اللّهَ أَلّفَ بَيْنَهُمْ. (انفال:63) اگر همه آنچه را در زمين است، هزينه مي‌كردي، نمي‏ توانستي ميان دل‌هاشان الفت ايجاد كني، ولي خداوند ميان آن ها الفت داد. اشاره قرآن به محبت به ‌عنوان مقوله ‏اي احساسي و عاطفي، بسيار اهميت دارد. بر اساس اين ديدگاه، محبت برآمده از اشتراك در باور‌ها (اشتراك در مبدأ و منتهي) بر پايه عمل به دستور‌ها و هنجارهاي ديني (اشتراك بين مبدأ و منتهي‏) است و از اركان اصلي جامعه و از ويژ‌گي‌هاي اصلي هم‌بستگي اجتماعي به ‌شمار مي ‏آيد. محبت، دوستي و وابستگي‏ هاي عاطفي بيشترين اثر را در ايجاد هم‌بستگي اجتماعي، در برابر نظام هنجارها و نظام ارزش‌ها به همراه دارد، به ‌گونه‏ اي كه بدون نوعي وابستگي عاطفي، نظم هنجاري نيز ممكن نخواهد بود، بلكه پايه نظم هنجاري بر اساس احساس تعلق به جمع، دوستي و اعتماد متقابل اجتماعي گذاشته شده است. (چلبي ،مسعود ، 1357: 98-101.) ------------------------------------------- 6. نقش عدالت در ايجاد همبستگي اجتماعي برخي دانشمندان اسلامي، افزون بر محبت، عدالت را نيز سبب همبستگي ‌اجتماعي مي‏ دانند. پيش از اين گفته شد كه فارابي، محبت را عامل ايجاد همبستگي اجتماعي و عدالت را عامل ثبات و پايداري آن مي‌داند. خواجه ‌نصير نيز همانند فارابي معتقد است: محبت موجب به‌ وجود آمدن وفاق اجتماعي طبيعي بوده و برخورداري از وابستگي‏ هاي عاطفي است كه اصلي‏ ترين عنصر از شاخصه‏ هاي مهم در ايجاد وفاق اجتماعي مي ‏باشد. در حالي‌كه عدالت موجب به ‌وجود آمدن وفاق اجتماعي صناعي است و آن را از وابستگي‏ هاي عاطفي محروم مي‏ سازد و به جامعه‌اي غيرطبيعي مبدل مي‏ سازد.(خواجه نصيرالدين طوسي، : 258 و 259) البته در اجتماعات كوچك، همبستگي اجتماعي طبيعي كارآتر است، ولي در اجتماعات بزرگ، همبستگي اجتماعي صناعي اثر‌گذارتر است. بنابراين، اين گروه از عالمان معتقدند كه عدالت اجتماعي سبب بقا و پايداري و استمرار همبستگي اجتماعي، به ‌ويژه در اجتماعات بزرگ مي‌شود. ادامه دارد... @amotahar گاه گویه های مطهر چشم به راه نگاه پژوهشگر شماست

نظرات شما عزیزان:

موضوعات مرتبط: مقالات